Zilveren tabaksdoos Teunis Beda, Haarlem/Amsterdam ca. 1671

Merken: Meesterteken 'TB', Teunis Beda, Haarlem/Amsterdam
Maten: Lengte 9,3 cm, breedte 7,3 cm en hoogte 3,5 cm.
Gewicht: 122 gram.
Opm.: Zeer vroege, Hollandse, zilveren tabaksdoos, vervaardigd ca 1671 te Haarlem of Amsterdam, met op het deksel een allegorische voorstelling van een liefdespaar in een zaal in gezelschap van een pijproker en een cupido. Op de bodem een voorstelling van drinkers en pijprokers naar een ets van Pieter Nolpe (ca.1613-ca.1652) die deze ets vervaardigde naar een ontwerp van Pieter Jansz Quast (1606-1647).
De ets van Pieter Nolpe bevindt zich in het Rijksmuseum.

Het meesterteken 'TB' is tot op heden niet toegewezen aan een zilversmid. Onderzoek naar Amsterdamse zilversmeden uit de 2e helft van de 17e eeuw, met de initialen 'TB', heeft tot nu toe één zilversmid opgeleverd, te weten Teunis Beda (zie detailfoto) die de eed aflegde in 1670 te Haarlem. Op 9 mei 1671 wordt hij ingeschreven in het Eedregister van het goud- en zilversmidgilde te Amsterdam.
In het boek "Dutch Goldsmiths and Silversmiths" marks and names prior to 1812 van
K.A. Citroen staat hij vermeld in de lijst van zilversmeden uit zowel Haarlem als Amsterdam, waarvan geen meesterteken bekend is, onder de namen Anthonis Beda en Theunis Beda.

Teunis Hilgertsz Beda wordt geboren in 1645 te Amsterdam en gedoopt op 15 mei van dat zelfde jaar in de Oude Kerk te Amsterdam als zoon van Hilgert Teunisz Beda en Trijntje Cornelis.
Hij trouwt op 7 oktober 1670 met Femmetje de Bock, weduwe van Willem Jansz Rooseboom, te Haarlem en woont daar aan de Valkestraat. Wanneer en bij welke meester hij begonnen is als gezel is niet bekend, wel dat hij in 1670 ingeschreven wordt bij het Goud- en Zilversmidgilde te Haarlem.
Op 9 mei 1671 wordt hij ingeschreven bij het Goud- en Zilversmidgilde te Amsterdam en woont daar aan de Slijkstraat. Goed zeven maanden later, op 9 december 1671, wordt zijn eerste zoon Hillegert geboren.

Zilveren tabaksdozen werden vooral vervaardigd te Amsterdam. Tot op heden zijn er geen 17^e eeuwse Haarlemse tabaksdozen bekend. Er is echter wel een inventarislijst van de Haarlemse zilversmid Dirk van de Graeff uit 1702 bekend, die bij zijn overlijden "Seven do toebacksdoosen" bezit.

Een nagenoeg zelfde tabaksdoos staat afgebeeld in "Nederlands zilver 1600-1813, deel I van A.C. Beeling (blz 91) en 'Nederlands Klein Zilver" van B.W.G. Wttewaall (blz 242). Hier wordt het meesterteken toegeschreven aan Jan Bravert. De bovengenoemde tabaksdoos draagt duidelijk de initialen 'TB' en werd dubbel afgeslagen. Ook is er een zilveren tabaksdoos bekend van de Amsterdamse zilversmid Jan Schoon uit ca 1719 met een nagenoeg zelfde voorstelling van een liefdespaar op het deksel.
Op een loterijprent ten bate van Durgerdam na de grote brand in 1687, anoniem, naar Jan Luyken, vinden we twee tabaksdozen waarvan de afbeeldingen nagenoeg gelijk zijn aan de afbeeldingen van bovengenoemde tabaksdoos en mogen er met enige stelligheid vanuit gaan dat het om hetzelfde afgietsel gaat.
Deze prent bevindt zich in het Rijksmuseum.

Lit: Nederlands klein zilver en schepwerk 1650 - 1880, B.W.G. Wttewaal;
       Nederlands zilver 1600-1813, deel I, A.C. Beeling;
       Dutch Goldsmiths and Silversmiths marks and names prior to 1812, K.A. Citroen;
       Haarlemse zilversmeden en hun merken, K.A. Citroen;
       De loterijprent van Durgerdam Een overzicht van het Nederlandse zilver uit de late
      zeventiende eeuw in woord en beeld, J. R. ter Molen Antiek Tijdschrift voor Liefhebbers
       en Kenners van Oude Kunst en Kunstnijverheid, vol. 27, iss. 3 (1992) pp 112-132

Bronnen:
- Stadsarchief Amsterdam;
- Noord-Hollands Archief te Haarlem;
- Rijksmuseum Amsterdam.