Twee zilveren lepels met het wapen van Maassluis, Delft 1672

Lepel 1: Merken:  Delft. Jaarletter P voor 1672. Meesterteken Daniël Jacobs de Berch.
Maten: lengte 16.5 cm
Gewicht:  42,5 gram
Opm.: Aan de achterzijde van de bak het gegraveerde wapen van Maassluis en de 
Initialen IIBL.
De lepel heeft een nagenoeg niet zichtbare reparatie aan de steelbekroning.

Lepel 2: Merken:  Delft. Jaarletter P voor 1672. Meesterteken Gosewinus van Oever.
Maten: lengte 16,8 cm
Gewicht: 46 gram. 
Opm.: 
Aan de achterzijde van de bak het gegraveerde wapen van Maassluis.

Opm: Twee bijzondere 17e eeuwse lepels met als bekroning de beeltenis van een visser.
De visserij was een belangrijke inkomstenbron voor Maassluis.
Er zijn een aantal van deze Delftse lepels bekend. Het Haags Gemeentemuseum heeft een lepel in haar collectie uit 1690, herkomst collectie Mr. J.W. Frederiks, met een onduidelijk meesterteken en een lepel uit 1708 door Adriaan Joosten Brandt, deze bevindt zich in een particuliere collectie.

     

Tijdens onze zoektocht naar de historie van de twee Delftse lepels uit 1672 met het gegraveerde wapen van Maassluis, bezochten wij het Museum Maassluis. Daar troffen we een vitrine met een drietal 17e eeuwse zilveren collecteschalen (tazza's), één kleine uit Leiden, 1672 en twee wat grotere uit Delft, 1672 geschonken door weesarmmeester Jans Aldersze Couenhove, allen met het wapen van Maassluis. Bij de Leidse collecteschaal op de buitenrand en bij de Delftse bovenop in de schaal.
De Leidse collecte schaal staat afgebeeld op blz.47 van de catalogus 'Leids zilver' uit 1977.
Deze collecteschalen werden in bruikleen gegeven door de
Govert van Wijnstichting.


Foto J.H. Bosch


Foto J.H. Bosch


Foto J.H. Bosch 

In 1669 leefden er 100 wezen in Maassluis, veelal geplaatst bij particulieren. Dan werd er gedacht aan de bouw van een weeshuis. Bij de weesarmmeesters, op dat moment bestaand uit: Jans Aldersze Couenhove,Willem Jacobsz. Van der vaart, Adriaan Schoonhoven en Goris Jansz. 't Opstal, waren voor dit doel reeds enkele giften van resp. Fl 300,- en Fl 200,- binnen gekomen hetgeen nog niet de basis vormde voor de bouw van een weeshuis. Het stichtingskapitaal voor het weeshuis zou bijeengebracht moeten worden door middel van een Loterij.

In 1669 werd de vergunning verleend aan de weesarmmeesters voor het houden van deze loterij waarbij de volgende prijzen te winnen waren:
1e prijs: f 1.200,- plus een gouden keten ter waarde van f 800,-; 
2e prijs:
f 1.100,- plus een zilveren lampetschotel met kan ter waarde van f 400,-; 
3e prijs:
f 800,- plus twee zilveren broodmanden; 
4e prijs: f 300,- plus een paar zilveren kandelaars; 
5e prijs: f 150,- plus een spiegel, 
verder bestonden de prijzen uit 524 zilveren lepels, bij hele of halve dozijnen of paren, zilveren oliekannen, gouden ringen, zilveren ijsbekers proefschalen, borden, schotels en gouden horloges. 
Alles aangekocht voor f 8.560,- en 18 stuivers.

De verkoop van de loten verliep echter niet zoals verwacht en op 31 mei 1672 werden de prijzen voor 6 weken tentoongesteld in Maassluis. Pas in 1674 waren alle 150.000 loten verkocht en kon de loterij in oktober 1674 beginnen.
Jan Alderse Kouwenhoven ging strijken met een premie van f 86,- omdat hij 2097 loten had verkocht.
Na aftrek van de kosten bleef er  f 27.100,- over voor de bouw van het nieuwe weeshuis.

Wij houden het voor mogelijk dat de lepels met het wapen van Maassluis afkomstig zijn van de loterij voor het weeshuis in 1674.

In de inboedelinventaris bij het overlijden van Arij van Waaij, schipper te Maassluis op
15 december 1769 vinden we een zilveren lepel met het wapen van Maassluis. (De boedelbank, Meertens Instituut)

Van de heer Pieter van Houten Pz., Conservator van het Museum Maassluis, ontvingen wij onderestaande, uitgebreide beschrijving van deze fraaie collecteschalen (bruikleen Govert van Wijnstichting):

(Inv.nr: 02758) Collecteschaal op voet. Weeshuis der Hervormden. Een zilveren tazza, op de horizontale voetrand is de bolwelvende basis geplaatst waarop een geprofileerde rand, voorts holwelveld en rijzend naar de afhangende kraag waarop een baluster als basis voor de omgekeerde peervormige stam. Hierop een kaapstanderschouder waarop een ronde plaat als steun van de tazza, eindigend in een welvende opstaande boord. Onder de rand gegraveerd met het wapen van Maassluis, met terzijde de tekst "'Maes Sluys' onder de initialen ÏAKH 1664" (verbeterd in 1674). De initialen zijn mogelijk van Jan Alderse Kouwen Hoven. Onder de horizontale voetrand gestempeld met het stadsmerk van Leiden, Hollandse Leeuw, jaarletter K voor 1672 en een niet geïdentificeerd meesterteken. Op de buitenzijde van de boord nogmaals gestempeld met de hollandse leeuw en op de onderzijde van het plat met S, belastingstempel van 1795 in Delft geslagen. Zie catalogus "Leids Zilver' (Leiden, 1977)

 (Inv. Nr: 02757) De gladde ronde kom van de collecteschaal of tazza heeft een gewelfde boord. Het plat is gegraveerd met een weesjongen en een weesmeisje. Zij houden gezamenlijk een schild in de hand waarin een wapen is gegraveerd onder een laurierkrans. Dit is het wapen van Maassluis. Onder deze afbeelding is het wapen gegraveerd van het geslacht Kouwenhoven, waarin drie granaatappels zijn gegraveerd. De buitenzijde van de schaal is gegraveerd met 'Deze Schaelen heeft Jan alderse kouwen hooven Laten maeken om dat Sij in de Saekens gaven soo veel duiten ia luss en haeken a 1672'. De tazza heeft een ronde geprofileerde voet rijzend naar een baluster waarop een omgekeerd peervormige stam onder de balusterschouder is gemaakt met daar weer op een ronde plaat als steun voor het plat. Geslagen met stadsmerk Delft, Hollandse Leeuw, jaarletter P onder kroon voor 1672 met meesterteken Adriaen Brandt.

(Inv. Nr:  02759) De gladde ronde kom van de collecteschaal of tazza heeft een gewelfde boord. Het plat is gegraveerd met een weesjongen en een weesmeisje. Zij houden gezamenlijk een schild in de hand waarin een wapen is gegraveerd onder een laurierkrans. Dit is het wapen van Maassluis. Onder deze afbeelding is het wapen gegraveerd van het geslacht Kouwenhoven, waarin drie granaatappels zijn gegraveerd. De buitenzijde van de schaal is gegraveerd met 'Deze Schaelen heeft Jan alderse kouwen hooven Laten maeken om dat Sij in die Saekens gaven soo veel duiten ia luss en haeken a 1672'. De tazza heeft een ronde geprofileerde voet rijzend naar een baluster waarop een omgekeerd peervormige stam onder de balusterschouder is gemaakt met daar weer op een ronde plaat als steun voor het plat. Geslagen met stadsmerk Delft, Hollandse Leeuw, jaarletter P onder kroon voor 1672 met meesterteken Adriaen Brandt.

Met dank aan:
dhr. Jan Schipper
dhr. Dr P. Biesboer
dhr. Pieter van Houten

Lit:
Lepels, Spoons
Een keuze uit de collectie van het Gemeentemuseum Den Haag 1980;
Delfts Zilver,
Delftse goud- en zilversmeden en hun merken 1536-1807 Dr. Pieter Biesboer in samenwerking met Jacob J. Roosjen;
Leids Zilver 
Tentoonstelingcatalogus Stedelijk Museum de Lakenhal-Leiden 5 nov.-31 dec. 1977;
De kerkhistorie van Maassluis
Het weeshuis der Hervormden;
De Boedelbank,
Het Meertens Instituut.

 Verkocht