Lepel 1: Merken: Delft. Jaarletter P voor 1672. Meesterteken Daniël
Jacobs de Berch.
Maten: lengte 16.5 cm
Gewicht: 42,5 gram
Opm.: Aan de achterzijde van de bak het gegraveerde wapen van
Maassluis en de
Initialen IIBL. De lepel
heeft een nagenoeg niet zichtbare reparatie aan de steelbekroning.
Lepel 2: Merken: Delft.
Jaarletter P voor 1672. Meesterteken Gosewinus
van Oever.
Maten: lengte 16,8 cm
Gewicht: 46 gram.
Opm.: Aan de
achterzijde van de bak het gegraveerde wapen van Maassluis.
Opm: Twee
bijzondere 17e eeuwse lepels met als bekroning de beeltenis
van een visser.
De visserij was een belangrijke inkomstenbron voor Maassluis.
Er zijn een aantal van deze Delftse lepels bekend. Het Haags
Gemeentemuseum heeft een lepel in haar collectie uit 1690, herkomst collectie
Mr. J.W. Frederiks, met een onduidelijk meesterteken en een lepel uit
1708 door Adriaan Joosten Brandt, deze bevindt zich in een particuliere
collectie.
Tijdens onze
zoektocht naar de historie van de twee Delftse lepels uit 1672 met het
gegraveerde wapen van Maassluis, bezochten wij het Museum Maassluis.
Daar troffen we een vitrine met een drietal 17e eeuwse
zilveren collecteschalen (tazza's), één kleine uit Leiden, 1672 en
twee wat grotere uit Delft, 1672 geschonken door weesarmmeester Jans
Aldersze Couenhove, allen met het wapen van Maassluis. Bij de Leidse
collecteschaal op de buitenrand en bij de Delftse bovenop in de schaal.
De Leidse collecte schaal staat afgebeeld op blz.47 van de catalogus 'Leids
zilver' uit 1977.
Deze collecteschalen werden in bruikleen gegeven door de
Govert van Wijnstichting.
Foto J.H. Bosch
Foto J.H. Bosch
Foto J.H.
Bosch
In 1669 leefden er
100 wezen in Maassluis, veelal geplaatst bij particulieren. Dan werd er
gedacht aan de bouw van een weeshuis. Bij de weesarmmeesters, op dat
moment bestaand uit: Jans
Aldersze Couenhove,Willem Jacobsz. Van der vaart, Adriaan Schoonhoven en
Goris Jansz. 't Opstal,
waren voor dit doel reeds enkele giften van resp. Fl 300,- en Fl 200,-
binnen gekomen hetgeen nog niet de basis vormde voor de bouw van een
weeshuis. Het stichtingskapitaal voor het weeshuis zou bijeengebracht
moeten worden door middel van een Loterij.
In 1669 werd de
vergunning verleend aan de weesarmmeesters voor het houden van deze loterij
waarbij de volgende prijzen te winnen waren:
1e prijs: f 1.200,- plus een gouden keten ter waarde van f
800,-;
2e prijs: f 1.100,- plus een zilveren lampetschotel met kan ter waarde
van f 400,-;
3e prijs: f 800,- plus twee zilveren broodmanden;
4e prijs: f 300,- plus een paar zilveren kandelaars;
5e prijs: f 150,- plus een spiegel,
verder bestonden de prijzen uit 524 zilveren lepels, bij hele of halve
dozijnen of paren, zilveren oliekannen, gouden ringen, zilveren ijsbekers
proefschalen, borden, schotels en gouden horloges.
Alles aangekocht voor f 8.560,- en 18 stuivers.
De verkoop van de loten
verliep echter niet zoals verwacht en op 31 mei 1672 werden de prijzen voor 6
weken tentoongesteld in Maassluis. Pas
in 1674 waren alle 150.000 loten verkocht en kon de loterij in oktober 1674
beginnen.
Jan Alderse Kouwenhoven ging strijken met een premie van f 86,- omdat
hij 2097 loten had verkocht.
Na aftrek van de kosten bleef er f 27.100,- over voor de bouw van
het nieuwe weeshuis.
Wij houden het voor
mogelijk dat de lepels met het wapen van Maassluis afkomstig zijn van de
loterij voor het weeshuis in 1674.
In de inboedelinventaris
bij het overlijden van Arij van Waaij, schipper te Maassluis op
15 december 1769 vinden we een zilveren lepel met het wapen van Maassluis. (De
boedelbank, Meertens Instituut)
Van de heer Pieter van
Houten Pz., Conservator van het Museum Maassluis, ontvingen wij onderestaande,
uitgebreide beschrijving van deze fraaie collecteschalen (bruikleen
Govert van Wijnstichting):
(Inv.nr: 02758) Collecteschaal op voet. Weeshuis der Hervormden. Een zilveren
tazza, op de horizontale voetrand is de bolwelvende basis geplaatst waarop een
geprofileerde rand, voorts holwelveld en rijzend naar de afhangende kraag
waarop een baluster als basis voor de omgekeerde peervormige stam. Hierop een
kaapstanderschouder waarop een ronde plaat als steun van de tazza, eindigend
in een welvende opstaande boord. Onder de rand gegraveerd met het wapen
van Maassluis, met terzijde de tekst "'Maes Sluys' onder de
initialen ÏAKH 1664" (verbeterd in 1674). De initialen zijn mogelijk van
Jan Alderse Kouwen Hoven. Onder de horizontale voetrand gestempeld met het stadsmerk
van Leiden, Hollandse Leeuw, jaarletter K voor 1672 en een niet
geïdentificeerd meesterteken. Op de buitenzijde van de boord nogmaals
gestempeld met de hollandse leeuw en op de onderzijde van het plat met S,
belastingstempel van 1795 in Delft geslagen. Zie catalogus "Leids Zilver'
(Leiden, 1977)
(Inv. Nr: 02757) De
gladde ronde kom van de collecteschaal of tazza heeft een gewelfde boord. Het
plat is gegraveerd met een weesjongen en een weesmeisje. Zij houden
gezamenlijk een schild in de hand waarin een wapen is gegraveerd onder een
laurierkrans. Dit is het wapen van Maassluis. Onder deze afbeelding is
het wapen gegraveerd van het geslacht Kouwenhoven, waarin drie granaatappels
zijn gegraveerd. De buitenzijde van de schaal is gegraveerd met 'Deze Schaelen
heeft Jan alderse kouwen hooven Laten maeken om dat Sij in de Saekens gaven
soo veel duiten ia luss en haeken a 1672'. De tazza heeft een ronde
geprofileerde voet rijzend naar een baluster waarop een omgekeerd peervormige
stam onder de balusterschouder is gemaakt met daar weer op een ronde plaat als
steun voor het plat. Geslagen met stadsmerk
Delft, Hollandse Leeuw, jaarletter P onder kroon voor 1672 met meesterteken
Adriaen Brandt.
(Inv. Nr: 02759) De
gladde ronde kom van de collecteschaal of tazza heeft een gewelfde boord. Het
plat is gegraveerd met een weesjongen en een weesmeisje. Zij houden
gezamenlijk een schild in de hand waarin een wapen is gegraveerd onder een
laurierkrans. Dit is het wapen van Maassluis. Onder deze afbeelding is
het wapen gegraveerd van het geslacht Kouwenhoven, waarin drie granaatappels
zijn gegraveerd. De buitenzijde van de schaal is gegraveerd met 'Deze Schaelen
heeft Jan alderse kouwen hooven Laten maeken om dat Sij in die Saekens gaven
soo veel duiten ia luss en haeken a 1672'. De tazza heeft een ronde
geprofileerde voet rijzend naar een baluster waarop een omgekeerd peervormige
stam onder de balusterschouder is gemaakt met daar weer op een ronde plaat als
steun voor het plat. Geslagen met stadsmerk
Delft, Hollandse Leeuw, jaarletter P onder kroon voor 1672 met meesterteken
Adriaen Brandt.
Met dank aan:
dhr. Jan Schipper
dhr. Dr P. Biesboer
dhr. Pieter van Houten
Lit:
Lepels, Spoons Een keuze
uit de collectie van het Gemeentemuseum Den Haag 1980;
Delfts Zilver, Delftse
goud- en zilversmeden en hun merken 1536-1807 Dr. Pieter Biesboer in
samenwerking met Jacob J. Roosjen;
Leids Zilver Tentoonstelingcatalogus
Stedelijk Museum de Lakenhal-Leiden 5 nov.-31 dec. 1977;
De kerkhistorie van Maassluis Het
weeshuis der Hervormden;
De Boedelbank, Het Meertens
Instituut. |